Hartina Sunda dina Basa Kawi

Sunda hartosna cai, lambang subur mamur, maparin pangrojong kana kahirupan sugrining mahluk.
| gravity-adventure.com

Ieu seratan téh dumasar kana pedaran inohong Sunda, Hidayat Suryalaga, anu diwawancara ku Endang GG, di bumina, taun 1990. Aya 25 hartosna Sunda anu diwengku ku opat basa; Basa Sangsakerta, Basa Kawi, Basa Jawa sareng Basa Sunda. Anu dipedar di dieu nya éta hartosna Sunda numutkeun Basa Kawi. Wilujeng ngama’naan. 

Sunda hartosna cai. Lambang subur mamur, maparin pangrojong kana kahirupan sugrining mahluk. Tukuh maksud. Tara boboléh enggoning ngudag tujuan. Nyaho pamiangan sareng nyaho pangbalikan (siklus: laut – saab – mega – hujan – walungan – laut). Paingan karuhun baheula maparin ngaran patempatan téh, seueur nu diawitan ku “ci”. Tumali sareng éta teu merenah upami nyebat Sunda, upami hirupna bororaah ngarojong kana kamaslahatan manusa, malah sawangsulna matak mugurkeun batur. Teu cééhan, boboléh sieun ku éléh; hirupna linglung teu terang ti mana nya pamiangan ka mana nya pimulangeun.

Sunda hartosna tumpukan. Numpuk tuduh nyusun ka luhur. Tegesna ngandung ma’na loba, beunghar, sarwa teu kurang. Tumali sareng eta, sanes Sunda upami teu loba kanyaho, teu beunghar panemu, hirupna kurat-karet kekerehet, sarwa kurang tur walurat, ukur tadah citresna pamasihan.

Sunda hartosna pangkat. Dupi pangkat kapan kahontalna téh ku ‘hasilna gawé’, ku ‘késang’, ku élmu panemu. Anu engkéna nimbulkeun pangajén ti batur. Kapan nya ‘batur’ pisan anu netepkeun ‘pangkat’ ka urang téh. Pangkat téh jadi ciri kwalitas manusa, dipikolot dijadikeun pamingpin. Tumali sareng éta ulah gana-gana (wani-wani) nyebat Sunda, upami mumul gawé, tuna (kurang, henteu, teu nepi) ku élmu panemu, teu diajénan batur.

Sunda hartosna waspada. Waspada téh sikep manusa anu ati-ati, pinuh ku duduga prayoga, asak jeujeuhan, ka tukang ngala salengkah. ‘Waspada permana tingal’, nyaho kana nu baris kasorang. Ieu téh jadi salasawios sarat nu jadi pamingpin, nya éta ‘weruh sadurung winarah, awas waspada permana tingal’. Teu merenah disebut (pamingpin) Sunda, upami heureut deuleu, pondok léngkah, teu apal usikna jaman. []